Hãy luôn khuyến khích và hỗ trợ con, vì trẻ em có xu hướng sống theo những gì cha mẹ và người lớn tin tưởng về chúng.
Đệ nhất phu nhân Mỹ, Lady Bird Johnson
Cuộc sống muôn mặt, không thể tránh được việc phát sinh các tình huống rắc rối. Trẻ lớn dần, các vấn đề sẽ càng phức tạp hơn. Cha mẹ không thể luôn ở bên cạnh con, vì vậy cách tốt nhất để bảo vệ trẻ là hướng dẫn cho chúng cách ứng phó và giải quyết khó khăn. Trẻ em sớm học cách tự kiểm soát, sẽ dễ dàng vượt qua trở ngại và vững vàng trước các thử thách theo độ tuổi của chúng.
Dưới đây là một số gợi ý về kiến thức và thói quen mà trẻ cùng bố mẹ có thể áp dụng, để xây dựng kỹ năng giải quyết khó khăn.
1. Nhận ra các dấu hiệu trẻ đang căng thẳng
Cha mẹ nên hướng dẫn cho trẻ biết cách nhận diện các biểu hiện của stress càng sớm càng tốt, giúp chúng hiểu ‘trực giác’ hay cảm giác từ nội tâm của trẻ. Ví dụ, khi trong đầu trẻ luôn nhắc lại nhiều lần về sự lo lắng cho bài kiểm tra sắp tới hay có thể là buổi biểu diễn, hoặc trận bóng thì đó có thể là biểu hiện ban đầu của căng thẳng. Lúc đó, có thể hướng dẫn trẻ để ý những thói quen trẻ hay làm khi cảm xúc lo lắng trỗi dậy như vò tóc, kéo tai, cắn móng tay, dậm chân, gãi liên tục nơi nào đó v.v. Bằng cách quan sát thói quen này, trẻ bắt đầu nhận ra khi nào chúng cảm thấy căng thẳng, stress.
2. Chia sẻ khó khăn và tìm sự giúp đỡ
Cho các em biết rằng, chúng không cần phải tự giải quyết mọi thứ một mình. Việc tìm kiếm sự giúp đỡ khi cần và nếu cần là điều hết sức tự nhiên và nên làm. Tìm cách chia sẽ một phần nhiệm vụ khó khăn với người khác trong tình huống các em cảm thấy quá tải cũng là một cách tích cực để giảm căng thẳng. Ngoài ra, việc chia sẻ cảm xúc trong khó khăn sẽ giúp các em giải tỏa tâm trạng đồng thời nhận được sự khuyến khích động viên tình cảm.
3. Cách lập kế hoạch và thứ tự ưu tiên
Trẻ em thường có một danh sách các thứ cần làm, đôi khi vừa quá nhiều vừa lộn xộn: nào là việc nhà như đổ rác, dọn phòng; việc học như bài tập các môn, ôn thi, đọc sách; các thú vui như tập nhạc, chơi thể thao, chơi games v.v… Cha mẹ hãy cùng các em lập thứ tự ưu tiên, để trẻ dần hiểu và biết cách phân định việc gì là quan trọng nhất, việc gì có thể để sau. Từ đó trẻ sẽ dễ dàng tập trung và bớt cảm thấy ‘phát sợ’ vì đống trách nhiệm mà trẻ không biết làm việc gì trước, dẫn đến kiểu ‘không làm gì cả’ mà cha mẹ có thể cho là con mình lười biếng, bừa bãi.
Ngoài ra, khi một việc có vẻ lớn cũng làm trẻ sợ hãi và căng thẳng. Hướng dẫn trẻ cách chia nhiệm vụ ra thành những phần nhỏ, vừa khả năng trẻ để có thể giải quyết chúng dễ dàng hơn. Cách tiếp cận từng bước một sẽ giúp trẻ cảm thấy tự tin hơn trong công việc của bản thân. Sắp xếp danh sách công việc vào trật tự là rất quan trọng. Thỉnh thoảng các em cũng có thể chuyển bớt công việc sang ngày hôm sau để có thể xử lý những việc quan trọng trong ngày tốt hơn. Từ kỹ năng này, trẻ sẽ phát triển thêm kỹ năng thảo luận và thương lượng với cha mẹ về thứ tự ưu tiên của công việc.
4. Tìm hiểu nguyên nhân và bài học rút ra từ các thất bại
Cha mẹ nên hướng dẫn cho con cái biết chúng không nên đổ lỗi cho bản thân khi gặp thất bại. Quy trách nhiệm và chịu trách nhiệm là hai điều hoàn toàn khác nhau. Những người bi quan thường đổ lỗi cho bản thân, còn những người lạc quan thì không. Vì thế trẻ không nên nói: “Con thất bại trong kỳ thi là do con quá ngốc, trình độ kém cỏi”.
Thay vào đó hãy dạy trẻ lạc quan. Trẻ nên có suy nghĩa tích cực: “Con thất bại là do trong bài kiểm tra có những phần con không chú ý trong khi ôn”. Như vậy, khi gặp tình huống tương tự, trẻ sẽ biết cách điều chỉnh để đạt hiểu quả tốt hơn. Chúng sẽ đặt ra kế hoạch hiệu quả hơn để giải quyết những trở ngại tương tự trong tương lai. Tự trách mình chỉ khiến các em rơi vào tình trạng bất lực trong khi các em hoàn toàn có thể giải quyết chúng.
5. Biết tự loại bỏ căng thẳng, tham gia các hoạt động giúp thư giãn
Viết ra các cảm xúc của bản thân là cách hữu hiệu để thể hiện và giải toản bực tức, nỗi buồn hay sự thất vọng của trẻ. Khi viết, thực chất trẻ đang truyền cảm xúc của bản thân ra khỏi cơ thể và chuyển sang những trang giấy. Quá trình này cũng giúp các em hiểu điều gì ẩn chứa phía sau những cảm xúc đó.
Ngoài ra, cha mẹ thử cùng thảo luận với trẻ về những hoạt động mà chúng thích, làm cho chúng thấy thoái mái tự tin và hướng dẫn trẻ thử áp dụng mỗi khi gặp căng thẳng. Trẻ có nhiều niềm vui, sở thích sẽ dễ dàng tự thư giãn.
6. Đặt mục tiêu phù hợp với bản thân
Giúp trẻ đánh giá và tự xây dựng những mục tiêu phù hợp với khả năng của trẻ và dần dần hướng tới những mục tiêu cao hơn một cách hợp lý sẽ giúp trẻ tránh được cảm giác mệt mỏi. Ở khía cạnh này, cha mẹ cũng nên tiết chế các yêu cầu hay trông đợi quá mức, dẫn đến những nỗi sợ hãi và gánh nặng không đáng có cho trẻ.
7. Sinh hoạt hợp lý: ngủ đủ giấc và ăn uống phù hợp
Khi đầu óc trẻ bị nhồi nhét đầy những sự kiện, những công việc lặt vặt hay những khó khăn, thách thức, những trách nhiệm, cha mẹ nên dạy trẻ biết cách tự chăm sóc nhu cầu cơ bản của trẻ trước tiên. Nếu trẻ quá mệt mỏi và không được ăn uống đầy đủ, cơ thể các em sẽ mất khả năng chịu đựng và khó vượt qua áp lực.
8. Vận động
Vận động vừa giúp rèn luyện cơ thể dẻo dai, vừa giúp bản thân luôn tràn trề hy vọng, đầy nhiệt huyết là những điều cơ bản cha mẹ nên khuyến khích trẻ. Dù ít thời gian, nên ưu tiên giúp trẻ tìm ra những lúc thích hợp để chơi ngoài trời, chạy nhảy, đạp xe, trượt patanh, đánh bóng bàn hay cầu lông, bơi v.v hoặc tạo điều kiện cho trẻ tham gia bất cứ hoạt động nào khiến trẻ vui thích.
Cha mẹ hướng dẫn và dạy trẻ nhận biết cũng như thực hành các thói quen trên sẽ giúp các em có đủ những kiến thức và kỹ năng cần thiết để kiểm soát và đối phó với các rắc rối nhỏ trong cuộc sống của trẻ. Lớn dần lên, trẻ sẽ ngày càng vững vàng và mạnh mẽ, dũng cảm và khéo léo tự giải quyết các khó khăn, không còn bị căng thẳng và stress làm ảnh hưởng. Trẻ biết cách ứng phó và biết cách giải tỏa khi căng thẳng, stress sẽ không có những hành động gây tổn thương đến mình và những người xung quanh, đồng thời trẻ sẽ tránh được các cảm xúc nặng nề hơn như thất vọng, chán chường, trầm cảm… những căn bệnh ngày càng phổ biến hơn.
